Bayburt’un Aydıntepe ilçesinde bulunan Aydıntepe Yeraltı Şehir toprak zeminden 2 ila 5 metre aşağıda sarı kayaların oyularak mekanlar haline dönüştürülmesi ile oluşturulmuştur. 3 değişik yerde Yeraltı kalıntıların varlığı bilinmektedir. Bunların üçünün de işçiliği aynıdır. Yalnız, bazılarında galeri, koridor ve odalardaki kayalar daha iy i yontularak mekan haline dönüştürülmüştür.
Aydıntepe Yeraltı Şehri Kalıntılarına girmeden önce Aydıntepe (HART) İlçesinin tarihçesi ve tanıtımı hakkında kısaca bilgi verelim.
Aydıntepe İlçesi Tarihi
Aydıntepe İlçesinin tarihi Bayburt İlçesinin tarihi kadar eski olup, tek basma ifade etmek mümkün değildir. Yörede Persler, Romalılar ve Bizanslılar tarihi süreç içerisinde egemen olmuşlardır. 1071 Malazgirt Zaferiyle önce Selçukluların İdaresine, daha sonra da Danişmentlilerin yönetimine katılmıştır. 1230 yılında Alaattin Keykubat buraları Anadolu Selçuklu Devletine bağlamıştır.
Bir ara Ertana Oğullarının eline geçen yöre, daha sonraları Akkoyunluların idaresinde kalmıştır.’ Çaldıran savaşından sonra (1514) kesin olarak Osmanlıların eline geçmiştir.
1827-1828 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Bayburt Milis Kuvvetleri buradaki ovanın (HAR T OVASI) bataklık haline getirilmesinden yararlanarak düşmanı geri sürmüştür.
İlçe ve havalisi 16 Temmuz 1916’da Rus işgali ve Ermeni mezalimine maruz kalmış ise de yerli halktan Börek Çavuş ve arkadaşları mahirane şekilde korumuşlardır. Bölgede barınamıyacaklarmı anlayan işgal kuvvetleri ve Ermeniler 21 Şubat 1918’de yöreyi terk etmişler ve bölge ebedi sahibi olan Türk egemenliğine geçmiştir. Çok eski bir yerleşim yeri olan Aydıntepe’de (HART), bir zamanlar yoğun bir nüfsu n yaşadığı, çevrede bulunan kalıntılar ve Hristiyanlık dönemine ait mezar ve kiliselerin bulunduğu yönünde görüşlerin olmasından anlaşılmaktadır.
Cumhuriyetin kuruluşundan önce de Bucak Merkezi olan HART, 1957 yılında belediye teşkilatının kurulmasıyla AYDINTEPE adını almıştır. 4 Temmuz 1987 gün ve 19507 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 3392 Sayılı Kanunlada İlçe olması kabul edilmiş, Kaymakamlık teşkilatı 9 Haziran 1988 tarihinden itibaren hizmetlerine başlamış bulunmaktadır.
İlçe Merkezi, Soğanlı dağları eteklerinde kurulmuş olup, 2016 Genel Nüfus Sayımına göre Merkez nüfusu 8509’dur.
Aydıntepe Yeraltı Şehri
Aydıntepe Yeraltı Şehrinin en büyük özelliklerinin başında hiç bir yapı malzemesi kullanılmadan yapılması ve uzun bir çalışma dönemi içerisinde toprak zeminden 2 ila 5 metre aşağıda sarı kayaların oyularak mekanlar haline dönüştürülmesi gelir. Şu anda Aydıntepe İlçe Merkezi yerleşim alanı altında, 3 değişik yerde Yeraltı kalıntıların varlığı bilinmektedir. Bunların üçünün de işçiliği aynıdır. Yalnız, bazılarında galeri, koridor ve odalardaki kayalar daha iyi yontularak mekan haline dönüştürülmüştür.
Aydıntepe Yeraltı Şehrinde yapılan incelemelerde; değişik mesafede 1 metre genişliğinde, 1,80 ila 2 metre yükseldiğinde galeri bulunmakta, galerilerden sonra geniş bir şekilde olan koridora çıkılmaktadır. Bu koridorların sağında ve solunda karşılıklı değişik sayılarda 2 ila 6 oda bulunmaktadır. Görülen koridor ve odalar birbirinden farklı özellikler taşımaktadır. Öyleki; koridoru büyük olan kısımdaki odaların küçük yapıldığı, koridoru küçük olan kısmın odalarının ise büyük olduğu görülmüştür.
Aydıntepe Yeraltı Şehrinin Doğu-Batı istikametinde 3 ila 5 Km . uzunluğunda olduğu halk arasında söylenmektedir. Ancak değişik iki yerde 800 metrelik bir bölümde ön inceleme yapılabilmiştir. Geçen zaman içerisinde çökme ve yapılaşmadan dolayı meydana gelen tıkanmalar nedeniyle galeriler kapanmış olup, ileri bölümlerine geçilememiştir.
Aydıntepe Yeraltı Şehrindeki galeri-koridor ve odaların bulunduğu kayaların kısa saplı kazmalarla açıldığı, buradan çıkardan hafriyatın ne şekilde dışarı atıldığı bilinmemektedir. Ayrıca galeri ve koridorlarda biriken suların akması ve tahliyesi içinde, su arklarının yapılması, ilginç bir düşünce ürününün varlığını göstermektedir. Bu arada Yeraltı Şehrinin girişindeki kısımlarda gözetleme kulelerinin bulunduğu ve nöbetçi bölümlerinin olduğu görülmüştür.
Yine bahsedilen oda ve koridorların bazılarında havalandırmayı sağlamak amacıyla konik biçimde havalandırma deliklerinin açıldığı gözlenmiştir. Yerinde görülen bu havalandırma deliklerinin o günkü teknolojiye göre nasıl yapıldığı düşündürücüdür. En az 2, en fazla 6 metre yükseldiğinde olan bu havalandırma deliğinin bir insanın geçemeyeceği şekilde konik biçiminde açıldığı görülmüştür. Ayrıca Aydıntepe Yeraltı Şehrindeki galeri, koridor ve odalarda aydınlatma amacıyla mumluk yerlerinin kazıldığı belirlenmiştir. Bu yerlerde siyah izlerin varlığı halâ durmaktadır.
Halen kazı çalışmaları devam edilen kent hakkında şu an ileri sürülen iki görüş Mevcut olup , bunlardan biri ; bu kentin , bölgede daha önce sözü edilen Halde şehrine ait olduğu , Halde’nin “Khalde” olduğu eski ismi Hart (Aydıntepe) olan ilçenin isminin de “Halt” dan geldiği görüşü mevcuttur .
Diğer görüşe göre ; Hart’ta bu yer altı kentinden başka Geç Roma Erken Bizans devirleri arasında yer alan bir mezarın ortaya çıkarılması , Hıristiyanlığın henüz yerleşmediği bir devirde bu bölgenin bir sığınak teşkil ettiği , Romalılar tarafından kovulan ilk Hıristiyanların bu bölgeye geldikleri ve sığındıkları , yer altı kentinde bu Erken Hıristiyanlık dönemine ait olabileceğidir.
