Hatuniye Medresesi denildiğinde ilk akla gelen yerler Mardin Hatuniye Medresesi, Karaman Hatuniye Medresesi ve çifte minare olarakta bilinen Erzurum Hatuniye Medresesidir.
Bu yazımızda Karaman ilçesinde bulunan Hatuniye Medresesi hakkında bilgi vereceğiz.
Karaman il merkezinde yer alan Hatuniye Medresesi Osmanlı Sultanı Murat Hüdavendigar’ın kızı, Karamanoğlu Alaaddin Bey’in karısı Nefise Sultan tarafından, 1382 yılında yaptırılmıştır. Üzerindeki kitabeye göre mimarı Numan Bin Hoca Ahmet’tir.
Yapı, kapalı avlulu, tek eyvanlı; avlunun sağında ve solunda öğrenci hücreleri ve revakları bulanan bir medresedir.
Medrese avlunun eksenine yerleştirilmiş önleri revakli biri büyük digeri küçük eyvanlar ve odalardan ibaret simetrik bir plan şemasi gösterir. Taçkapi ve ana evyan yapidan dişa taşmiştir. Kuzeydoguda yer alan taçkapinin basik kemerli kapisindan geçilerek medreseye girilir. Sivri tonoz örtülü giriş eyvani boyut olarak çok küçük tutulmuştur. Avlu yaklaşik 12.20m.x7.60 m. ebatindadir. Güneydogu ve Kuzeybati yönleri revaklidir ve ortasinda yaklaşik 2.40m.x.2.45 m. ebadinda bir havuz bulunmaktadır. Revakın zemini avludan 25 cm. yüksekte yapılmıştır.
Avlu revakları giriş yönündekiler elips kesitli, diğerleri daire kesitli altı adet devşirme sütuna taşıttırılmıştır. Sütun boylarının ayarlanması için çeşitli yükseklikteki kaide ve başlıklar kullanılmıştır. Revakların üzeri beşik tonozla örtülmüştür. Yalniz avlu yönünde, revak kemerleri uzatilarak, tonoz örtü kesilmiş, örtüde bir hareket saglanmiştir. Girişin saginda, revaklara açilan dört kapi ile medrese odalarina girilir. Odalarin genişlikleri, 3.10 m. olup uzunlukları, 2.80 cm ile 4.30 m. arasında değişmektedir. Bütün odaların üzeri üçgen köşe bingileri ile desteklenmiş birer kubbe ile örtülmüştür.
Girişin sol tarafi sag taraftan farklılıklar gösterir. Burada enleri 3.10 m. uzunlukları 2.80 m. ile 3.60 m. arasında değişen üstleri kubbe ile örtülü dört oda bulunmakta, yalnız girişe yakın köşede 0.90m.x3.75 m. ölçüsünde ve dışla bağlantıyı sağlayan, üzeri ahşap kirişlemeleri bir koridor yer alır.
Hatuniye medresesinde görülen bu özellik Anadolu medreselerinde hücrelerin kubbeyle örtülme çabasının ilk örneğini oluşturmaktadır.
Medrese odaları alçak birer mazgal pencereyle dıştan ışık almaktadır. Bunların dışında, giriş eyvanının sağında ve solunda revaklardan girilen iki dikdörtgen planlı oda bulunmaktadır. Bunlardan sağdakinin üstü kubbe ile , soldakinin üstü ise beşik tonozla örtülmüştür.
Bu gün yapının kuzey köşesindeki odanın içerisinde çatıya çıkış merdiveni yer almaktadır. Eyvanın zemini avludan 35 cm. yükseltilmiş üzeri sivri tonozla örtülmüştür. Evyan yan odalara birer dikdörtgen pencere ile , dışa altta dikdörtgen şekilli üstte, sivri kemerli iki pencereyle açılmaktadır.
Eyvan yapıdan daha yüksek tutulmuştur. Eyvanin sag ve solundaki odalara revakların sonunda yer alan çok süslü kapılardan girilir. Sağdaki kışlık dershane, soldaki ise medreseyi yaptıran Sultan Hatun’un türbesidir. Türbenin basık tonozlu alt katına medresenin dışındaki bir kapıdan girilmektedir.
Sağ taraftaki dershane iki yöndeki pencerelerden ışık almaktadır. Sol taraftaki türbede ise eyvana ve güneybatı yönüne pencereler açılmaktadır. Her iki mekanın da üzeri kubbe ile örtülmüştür. Kubbeler dıştan basık ve çift eğimli pramidal külahla bitirilmiştir.
Kışlık dershanede kubbeye geçiş mukarnaslı köşe dolgularıyla gerçekleştirilmiştir. Türbede ise kubbeye geçiş, giriş kapisi üzerinde mukarnasli, diger köşelerde ise üçgen bingilerle gerçekleştirilmiştir.
Yapı bütünüyle kesme taştan yapılmıştır. Taçkapı kaidesi piç mermer, daha sonra belli bir yüksekliğe kadar beyaz mermer, üstü ise sarımtırak kalker taşındandır. Örtü, içte ve dışta taşla kaplanmıştır. Yer yer devşirme malzeme görülür.
Yapıda süsleme taçkapı, eyvan kemeri, köşe odalarin girişlerinde toplanmiştır. Bunların dışında bezemenin varlığını gösterecek, herhangi bir izle karşılaşılmamaktadır. Yer yer kullanılan kırık çizgiler ve geometrik motifler yanında genelde bitki motifleri , rumi ve palmetlerle yazı, bezemenin ana şemasını oluşturmaktadır.
Motifler yer yer zeminden taşırtılarak, plastik bir görünüm kazandırılmıştır. Ana eyvan ile türbenin duvarlarının zeminden belli bir yüksekliğe kadar çini ile kaplı olduğu kalan izlerden anlaşılmaktadır.
Hatuniye medresesi şu anda “Hatuniye Turistik Karaman Sofrası Lokantası” olarak kullanılmaktadır.
Karaman ilinin merkezinde bulunan Hatuniye Medresesi 1176 yılında Kutbettin İlgazi’nin annesi Sitti Raziye’nin Hatuniye adıyla anılmaktadır.
Hatuniye Medresesinin diğer ismi Sitti Radviyye Medreseseidir. Medrese mimarisi açısından hem erken ve olgun bir örnek hem de eyvanlı medreselerin öncüsü olan Sitti Radviyye Medresesi, 1176/7-1184/5 yılları arasında yapılmış olup, Kutbettin İlgazi’nin annesi Sitti Raziye’nin Hatuniye adıyla anılan medresesidir. Dikdörtgen bir alanı kaplayan, iki eyvanlı revaklı avlulu, iki katlı olan bu yapı zamanla büyük değişiklikler geçirmiş, ilk hali oldukça bozulmuş, avlu yapısını da kaybetmiştir. Günümüzde, medresenin ana eyvanı olması gereken mihraplı güney eyvanının kuzeyine revak bölümünü de içine alan bir duvar çekilmiştir. Ana eyvanda bulunan mihrap bezemeleri Artuklu Döneminin zengin taş işçiliğine işaret eder.Mihrabın yanındaki bir camekan içinde Haz. Muhammed’in ayak izi görülebilir. Cami haline getirilmiş olan eyvan kısmının doğusunda tromplu kubbeli kare bir türbe mekanı yer almaktadır. 580’de (1184/5) ölen Kutbeddin İlgazi’nin annesinin yaptırmış olduğu bir medreseye gömülmüş olduğu bilinir. Kaynak: Mardin Valiliği, “Kent Haritası ve Şehir Planı”, 2013
